កាព្យ​លោកធម៌

កាព្យលោកធម៌ នេះ គឺជាព្រះរាជស្នាព្រះហស្ថដំបូងបំផុតរបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជជាអម្ចាស់ ហើយទ្រង់បានព្រះរាជទានសិទ្ធិឱ្យលោក ឈឹម ស៊ុម កាន់កាប់ជាព្រះកេរ្តិ៍ ក្នុងគ្រាដែលទ្រង់មានព្រះបន្ទូលតែពីរនាក់គាត់អំពីរឿងផ្ទាល់ខ្លួន កាលទ្រង់ស្ថិតក្នុងយុវភាពនៅឡើយ… ។

កាលណោះ នៅថ្ងៃទី២២ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩១២ សម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជ និល ទៀង បានតែងតាំងដំឡើងឋានៈព្រះអង្គពីព្រះបាឡាត់សាក្យបុត្តីយ៍ ជួន ណាត ទៅជាព្រះគ្រូសង្ឃសត្ថា ជាហេតុធ្វើឱ្យ​ព្រះអង្គមានព្រះទ័យរំភើបពីខាងក្នុងខ្លះៗ បានជារាត្រីនោះ ព្រះអង្គទាញគម្ពីរបាលីមកបើកទតត្រង់រឿងលោកធម៌ ហើយសរសេរប្រែមកជាសម្រាយ ចងក្រងជាពាក្យកាព្យទៀត ដើម្បីសង្កត់នូវសេចក្តីរំភើបខ្លះដែលមានក្នុងព្រះទ័យ… ។ តែព្រះរាជស្នាដៃនិពន្ធដំបូងបង្អស់នេះ ត្រូវរង់ចាំរហូតមកដល់ថ្ងៃទី០៦ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៥៥​ ទើបសម្តេចព្រះសង្ឃរាជជាអម្ចាស់ បានសម្រេចអនុញ្ញាតឱ្យយលោក ឈឹម ស៊ុម បោះពុម្ពផ្សាយជាផ្លូវការ… ។

ខ្ញុំឈ្មោះអក្សរ ណ ផ្សំស្រះ អា  ដាក់ ត មុខជាតួបង្ហើយ

ជាតួប្រកបពុំអានឡើយ  ឱ្យដល់ស្រះចុងដូចបាលី ។

មានកាលយប់មួយឥតកង្វល់  ខ្វល់ខ្វាយអំពីរឿងហេតុអ្វី

មានកិច្ចតែខាងមើលបាលី   ដែលព្រះជិនស្រីទ្រង់ទេសនា ។

ខ្ញុំមើលត្រង់លោកធម្មសូត្រ  រហូតដល់ចប់ព្រះគាថា

មើលបណ្តើរគិតបណ្តើរដោយចិន្តា  គិតថានឹងប្រែជាសម្រាយ ។

ជាប្រយោជន៍នៃជនអ្នកត្រូវការ  ចង់ចេះធម៌អាថ៌តាមអភិប្រាយ

អ្នកដែលមិនចេះខាងប្រែស្រាយ  បើពាក្យសម្រាយច្រើនចូលចិត្ត ។

ខ្ញុំបានផ្តើមតែងជាពាក្យកាព្យ  តាមសភាពប្រាជ្ញាខ្ញុំរិះគិត

តម្រូវជាធម៌ដែលមានពិត  ប្រតិដ្ឋប្រដូចឱ្យងាយយល់ ។

ខ្ញុំតែងជាកាព្យចម្រុះពាក្យ  ប្រាំពីរប្រាំបីតាមយោយល់

ឃ្លាខ្លះមានកើនរហូតដល់  ប្រាំបួនពាក្យផ្តល់តាមសេចក្តី ។

ខ្ញុំសូមសម្តែងចែងពីធម៌  ដ៏បវរសម្រាប់ជនប្រុសស្រី

ឈ្មោះហៅលោកធម៌មានប្រាំបី  ជាសង្ខេបខ្លីតាមគាថា ។

ធម៌ទាំងប្រាំបីប្រការនោះ  មានឈ្មោះតាមបាលីភាសា

លាភោមានលាភផងនានា   ទោះស្រែចម្ការទោះមាសប្រាក់ ។

អលាភោ ឥតលាភឬខាតបង់  ខុសចំណង់ឃ្វាងចំណុចទាស់ទើសទាក់

មុខស្រពោនខ្លួនស្រពន់ចិត្តអន់អាក់   គំនិតរាក់ប្រាជ្ញាវល់ពុំយល់ឆ្ងាយ ។

យសោ មានយសសក្តិថ្កើងថ្កាន  បានអ្វីក៏បានមកដោយងាយ

តេជះតបៈក៏ផ្សព្វផ្សាយ ​ ជនទាំងឡាយធំតូចសឹងរាប់អាន ។

អយសោ ឥតយសឬថ្លោះយស   ខ្ពស់ចុះជាទាបមិនសមប្រាណ

ថយអំណាចតេជះមិនក្លាហាន  បានអ្វីក៏បានដោយលំបាក ។

និន្ទា អ្នកផងគេតិះដៀល  ចាក់ឆ្កៀលដោយលំពែងគឺមាត់ពាក្យ

ទ្រគោះបោះបោកបោកខ្ជោកខ្ជាក  ជ្រោកជ្រាករិះគន់ពោលបង្កាច់ ។

បសំសា វាចាគេសរសើរ  បង្ហើរសម្តីដោយបូរបាច់

ឆ្ពោះមុខឬកំបាំងគេថាស្រេច  នឹងខ្លួនហើយដាច់គេទាំងអស់ ។

សុខំ សុខកាយសុខទាំងចិត្ត ឥតមានក្តីទុកមកទើសទាស់​

នេះនោះទាំងគ្រប់ស្រួលទាំងអស់  ខ្ពង់ខ្ពស់ថ្លៃថ្លាពេញបំណង ។

ទុក្ខំ គឺក្តីទុក្ខក្តៅក្តួលរំជួល  ជ្រួលច្រាល់មិនសមប៉ង

នាំកាយនិងចិត្តឱ្យសៅហ្មង  ឱ្យអ្នកផងគេព្រួយតែរាល់ប្រាណ ។

ធម៌នេះរាប់រាយមានប្រាំបី  បើផ្គូឱ្យខ្លីជាគូបាន

ត្រឹមតែបួនគូគត់តាមឋាន  កើតបានតែមួយមួយឈប់កើត ។

ផ្លាស់ប្តូរជាវេនវេនតាមគូ  វិញ្ញូអ្នកប្រាជ្ញដែលចេះឆើត

កំណត់សម្គាល់ស្គាល់កំណើត  ទោះធម៌ណាកើតក៏អាចដឹង ។

ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សម្តែងថា  ឱ្យអស់បណ្តាជនផងប្រឹង

យកចិត្តទុកដាក់គិតជញ្ជឹង  រំពឹងនឹកដល់ការប្រែប្រួល ។

ប្រយត្នគំនិតប្រុងស្មារតី  ទោះបីសុខទុក្ខស្រួលពុំស្រួល

កើតហើយបាត់ទៅតាមដំណួល  ត្រូវគិតសម្រួលតាមការណ៍ពិត ។

សត្វលោកតែងស្ទោកព្រោះលោកធម៌  បានអរបង់អន់ស្រពន់ចិត្ត

មានយសខ្ពង់ខ្ពស់រីករាយឥត  មានគំនិតគិតដល់ថ្លោះយសឡើយ ។

កាលបើបានឮពាក្យគេនិន្ទា  ឆ្ពោះអាត្មាឱរាក្តៅមិនស្បើយ

បើបានឮគេសរសើរហើយ  ចិត្តពុំកន្តើយអរផើតៗ ។

បានសុខភ្លេចនឹកដល់ទុក្ខំ  កើតកម្លាំងក្លាខ្លាំងឥតញញើត

ញញឹមញយៗអរពព្រើត​​  រកកល់គេទើតទាស់ពុំបាន ។

លុះដល់អស់វេនសេចក្តីសុខ  ធ្លាក់វេនក្តីទុក្ខមកដល់ប្រាណ

ស្រាប់តែព្រួយរកគេឱ្យជួយច្រាន  ទុក្ខនោះឱ្យក្សាន្តពីអត្តភាព ។

សុខក្តីទុក្ខក្តីរបស់សត្វ  ខ្ចាត់ទៅមកវិញតាមសភាព

បុណ្យបាបដែលធ្វើមករៀងរាប  ស្ទាបៗឱ្យផលដល់អាត្មា ។

ព្រះសម្ពុទ្ធជាមកុដនៃត្រៃភព  ទ្រង់ប្រារព្ធធម៌នេះហើយត្រាស់ថា

ឱ្យសត្វរិះគិតដោយប្រាជ្ញា  កុំសាវ៉ាតាមចិត្តដែលប្រទះ ។

បានលាភត្រូវនឹកដល់ការបង់  បានយសសក្តិរុងរឿងតេជះ

កុំកក្អិលក្អេងក្អាយដោយមានះ  ត្រូវនឹកខ្លះកុំភ្លេចការប្រែប្រួល  ។

បើឮអ្នកផងគេនិន្ទា  ដល់អាត្មាត្រូវតាំងចិត្តសម្រួល

សម្រាកក្តីក្រោធកុំរំជួល  បើទុកជាក្តៅក្តួលត្រូវខំអត់ ។

គប្បីគិតភ្លាមថានិន្ទា  នេះជាគ្នានឹងសរសើរជាប្រាកដ

បើអញតាំងចិត្តជាអំណត់  រាល់មាត់គេនឹងសរសើរអញ ។

ថានេះហៅពេញជាចេះអត់  ចេះសង្កត់កំហឹងដែលចេះខ្នាញ់

ធ្វើអ្នកស្អប់ឱ្យត្រឡប់ជាស្រឡាញ់  បានសុខព្រោះផ្ចាញ់សេចក្តីក្រោធ ។

មួយទៀតមានពាក្យសុភាសិត  អ្នកប្រាជ្ញប្រតិដ្ឋជាចំណោទ

ថាកាលបើមានសេចក្តីក្រោធ  កុំច្រឡោតត្រូវរាប់អក្សរសិន ។

រាប់អក្សរតាំងពី ក ដល់ ឡ អ័ង   រួចសំកាំងគំនិតគិតដង្វិន

គ្នេរគ្នាន់រកហេតុរកផលសិន  បើប្រសិនក្រោធល្មមនឹងបានស្រាក ។

ពុំនោះលោកថាឱ្យយរាប់លេខ  «ពី ឯក ដល់ ទស ឈប់សម្រាក

ងមួយស្របក់នឹងបានស្រាក  ឃ្លាតចាកកំហឹងដ៏ឃោរឃៅ ។

បើបានប្រកបដោយក្តីសុខ   ឃ្លាតចេញពីទុក្ខសោកហ្មងសៅ

កុំអាលអរអេកត្រេកសំដៅ   ដូចកង្កែបខែក្តៅត្រូវភ្លៀងធំ ។

គប្បីតាំងចិត្តគិតទៅមុខ  ថាឥឡូវមានសុខមកអប់រំ

មុខជាថ្ងៃណាមួយនឹងរលំ  ទុក្ខតូចឬធំមកពុំខាន ។

អ្នកណាបានសុខធំទូលាយ  ដល់វេនទុក្ខផ្សាយមកដល់ប្រាណ

មានទុក្ខធំពន់ប្រមាណ  តាមលំអានស្នាមសុខដែលកើតមុន ។

ហេតុនេះគួរអស់សាធុជន  កុំទម្រន់គំនិតឱ្យលង់ស៊ុន

ក្នុងលោកធម៌ណាដែលកើតមុន  ទោះស្រាលទោះធ្ងន់ក្តីសុខទុក្ខ ។

ទោះលាភទោះយសទោះខាតបង់  ទោះលិចលង់ថ្លោះ​យសមិនពេញមុខ

ទោះសរសើរទោះនិន្ទាថាកំព្រុក  ត្រូវតែតាំងចិត្តជាមធ្យម ។

លុះបានតាំងចិត្តទុកដូច្នេះ  ទើបរបេះឃ្លាតខ្លះពីទុក្ខធំ

ដោយហេតុមិនផ្ងំចិត្តឱ្យងំ  ឱ្យរង្គំនៅក្នុងកន្លែងមួយ ។

បើមានប្រាជ្ញាប្រយោគដល់  ហេតុនិងផលដែលមានជាតម្រួយ

ទើបចិត្តនឹងអាចឃ្លាតចាកព្រួយ  បើទុកជាព្រួយក៏គ្រាន់ទ្រាំ ។

ពីព្រោះបានដឹងច្បាស់ការណ៍ពិត  ដោយគំនិតត្រិះរិះដ៏មួនមាំ

ដឹងថាលោកធម៌កើតជោកជាំ  ស៊ាំទាំនៅក្នុងសន្តានសត្វ ។

កើតមានមិននឹងតែមួយៗ  ចួនព្រួយចួនអរមានបាត់ៗ

ហើយមានឡើងវិញមិនទៀងទាត់  មួយកើតមួយបាត់ផ្លាស់ប្តូរគ្នា ។

បើដឹងដូច្នេះហើយគួរខំ  អប់រំប្រាជ្ញាឱ្យក្លៀវក្លា

គួរគិតគួរគ្នេរពិចារណា  សិក្សារៀនសូត្រកុំធុញទ្រាន់ ។

គួរប្រឹងសង្កេតធម៌បរមត្ថ  មានអត្ថជ្រាលជ្រៅជាអនន្ត

ប្រាប់ផ្លូវមគ្គផលមិនមានភាន់  មានថ្នាក់មានជាន់តាមលំដាប់ ។

សត្វដែលនឹងបានរួចចាកទុក្ខ  ព្រោះធុញជូរមុខនឹងកើតស្លាប់

មានគំនិតដូចសត្វទទាជាប់  ក្នុងទ្រុងមិនគាប់ក្តីប្រាថ្នា ។

ចេះតែស្ទុះច្រាស់ច្រាលដាលចឹកទ្រុង  ចង់ឱ្យរលុងនឹងម្នីម្នា

ស្ទុះចេញឱ្យរួចហើយនឹងលា  ត្រដាងស្លាបវាហើយហើរទៅ ។

អ្នកដែលធុញទ្រាន់នឹងកើតស្លាប់  ចង់ប្រញាប់ចាកចេញចោលលំនៅ

គឺវដ្តសង្សារនេះហើយទៅ  កាន់លំនៅដែលទុក្ខរលត់បង់ ។

មគ្គផលនឹងមានព្រោះអាស្រ័យ   ចិត្តដាច់អាល័យពីចំណង់

ហើយស្មគ្រនឹងដើរតាមផ្លូវត្រង់   ប្រកបដោយអង្គប្រាំបីយ៉ាង ។

ហៅថាអដ្ឋង្គិកមគ្គ  ឥតអ្វីទើសទាក់ឥតវៀចវាង

ស្រួលដើរបំផុតដល់អ្នកសាង  មានសំណាងដូចយ៉ាងព្រះសុគត ។

ផ្លូវនេះជាហេតុជាឧបាយ  ឱ្យសត្វទាំងឡាយបានរលត់

ភ្លើងទុក្ខហើយលែងមានរន្ធត់  ព្រោះលោកធម៌ទាំងប្រាំបី ។

ឈ្មោះហៅថាបានព្រះនិព្វាន  ជានិរោធដ្ឋានគ្មានទុក្ខភ័យ

សុខក្រៃលែងសុខឥតទុក្ខអ្វី  មកប៉ះមកពាល់ដល់តិចឡើយ ។

ជាឋានគ្មានចាស់គ្មានឈឺចាប់  គ្មានកើតគ្មានស្លាប់សុខកន្តើយ

ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ហៅថាត្រើយ  អ្នកទៅដល់ហើយលែងមកវិញ ។

ជាទីឥតកិច្ចការគ្រប់យ៉ាង  ឥតសង់ឥតសាងឥតលក់ទិញ

មានតែសុខមួយយ៉ាងជាចំណេញ  ឈ្មោះថាចេញចាកទុក្ខស្រឡះហោង ។

សេចក្តីនេះពិតជាពាក្យកាព្យ  តែមិនមែនកំណាព្យពាក្យឆ្គាំឆ្គង

ជាសាច់ធម៌មែនឥតមោះហ្មង  គ្រាន់តែក្រងជាពាក្យមានឃ្លោងឃ្លា ។

សូមអស់អ្នកប្រាជ្ញរាជកវី  កុំបីបន្ទោសដៀលនិន្ទា

ពាក្យនេះខ្ញុំតែងតាមមាត្រា  សម្ផស្សវាចាមិនមានល្អៀង ។

តាមច្បាប់មេកាព្យវិលាសិនី  វិធីអ្នកប្រាជ្ញលោករៀបរៀង

ជាច្បាប់សម្រាប់គ្រាន់ផ្ទឹមផ្ទៀង  ឱ្យទៀងតាមបែបខ្យល់អក្សរ ។

ឥតិ ឯវំ មេ កាព្យោ   បរិបុណ្ណោ តាមសាច់ធម៌

សុខិតាហោន្តុ សត្តនិករ  ចូរបានអំណរសុខគ្រប់គ្នា…៕

ថ្ងៃទី ០៦ តុលា ព.ស. ២៤៩៨ គ.ស. ១៩៥៥

បានអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកមហា ឈឹម ស៊ុម បោះពុម្ពផ្សាយចុះ…

សម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី

(ជ.ណ ជោតញ្ញាណោ) សង្ឃនាយក